?ret er 1887. Noreg er p? denne tida eit fattig land. Olja ligg framleis under bakken og velferdsordningar er det enno lite av. D?dstala for spedbarn og f?dande er h?ge og ligg p? same niv? som for mange av dagens utvikingsland. Men i l?pet av dei neste 34 ?ra skjer det ei enorm utvikling: talet p? kvinner som d?yr i barsel vert halvert og d?dsprosenten for spedbarn vert redusert med 40 %. Kva var det som skjedde?
Jo Thori Lind, professor ved ?konomisk institutt, har fors?kt ? finne ?rsaken til den dramatiske nedgangen i d?dstalet i ein studie han nettopp har fullf?rt saman med eit forskingsteam av ?konomar og historikarar. Dei har unders?kt om innf?ringa av fleire legar og jordm?drer i Noreg i perioden 1887-1921 er ein av ?rsakene til at stadig f?rre f?dande og sm?barn d?ydde desse ?ra.
Jordm?drene grunnen til at fleire overlevde
- Vi fann at jordm?drene hadde ein enorm effekt p? d?dsprosenten av kvinner i barsel og spedbarn medan legane hadde tiln?rma ingen effekt. Resultata overraska oss med det same, men noko av grunnen til legane si minimale effekt er sj?lvsagt at dei ikkje kunne brukast til s? mykje som i dag. Dette var f?r vi hadde antibiotika og moderne medisin, s? det var ikkje s? mykje dei kunne gjere, forklarar Lind.
Det som fantes av medisinsk utstyr p? denne tida var ikkje jordm?drene sertifiserte til ? bruke, i motsetnad til svenske jordm?drer. Men dei norske jordm?drene fekk mellom anna oppl?ring i korleis dei kunne snu p? foster under kompliserte f?dslar. Oppl?ringa av jordm?drene starta tidleg p? 1800-talet med etablering av den fyrste jordmorskulen, ?F?dselsstiftelsen?, i Oslo i 1818. Det var slik kunnskap, saman med bruken av antiseptisk middel fr? midten av 1880-talet mellom anna, som f?rte til den store forbetringa av helsa til norske m?drer og spedbarn. S?rleg p? bygdene overlevde stadig fleire kvinner f?dslar grunna jordm?drene sitt n?rv?re.
- D?dstala for spedbarn hadde fram til no vore s? h?ge at det ? miste eit barn var ein del av r?yndomen, men det ? miste m?drene var end? meir dramatisk. I tillegg til at m?drene var sv?rt viktige for ? halde familien saman og ta seg av alt i heimen i det som var eit kj?nnsdelt samfunn, var dei òg viktig arbeidskraft. N?r kvinner d?ydde i barsel f?rte det difor til tapte arbeidsinntekter og ringare k?r for familien, seier Lind.
I f?lgje historiske kjelder vart offentleg helse ei stadig st?rre prioritering for dei norske myndigheitene p? 1800-talet fordi dei ?nska ? f? st?rre kontroll over alle delane av landet. Dette innebar òg ? skaffe seg betre tilsyn med innbyggjarane sin helsetilstand og utbrot av epidemiar. I tillegg r?da det p? denne tida ei s?kalla merkantilistisk tenking der ei stor og sunn befolkning vart sett p? som ein f?resetnad for ein sterk stat. Det var i denne konteksten at fleire legar og jordm?drer kom til.
-Auken i helsepersonell botna ikkje n?dvendigvis i at dei som styrte landet p? denne tida var spesielt opptekne av borgarane si helse, men meir i eit ?nskje om ? ha mange unders?ttar. Det var s?leis ein ?r? makt-tankegang? som l?g bak denne nasjonale prioriteringa, seier Lind.
Helsevesenet ei tidleg utbygging av velferdsstaten
Kva var det s? som fekk ?konomen til ? g? laus p? eit historisk studie av innf?ring av jordm?drer for nesten 140 ?r sidan?
Ein stor del av motivasjonen for Jo Thori Lind var ? f? meir kunnskap om korleis velferdsstaten v?r har vakse fram og om desse erfaringane kan brukast av dagens utviklingsland. Dette er ogs? hovudm?la til forskingsprosjektet ?Nordic Welfare Developments? som Lind leiar saman med Kalle Moene.
-I studien ville vi sj? p? korleis ein velferdsstat byggjer seg opp p? eit tidleg stadium. Etableringa av den norske helsetenesta som tok til seint p? 1800-talet var ein av dei tidlegaste utbyggingane av velferdsstaten slik vi kjenner den i dag. Noreg i den perioden vi ser p? er p? niv? med mange av dei fattigare landa i verda i dag. Mykje har sj?lvsagt endra seg sidan den gong, spesielt med tanke p? teknologiske nyvinningar, men det demografiske biletet er ikkje s? veldig ulikt, meiner Lind.
Dette gir forskarane grunn til ? tru at funna fr? studien ogs? vil vere relevante for dagens fattige land. Jo Thori Lind meiner at denne overf?ringsverdien gjer studien policy-relevant og skil seg fr? reint historiske studiar av korleis Noreg s?g ut for over hundre ?r sidan. Han trur likevel at legar spelar ei st?rre rolle for ? redusere d?dsprosenten i dagens utviklingsland enn det som var tilfellet i Noreg.
-Ser vi til d?mes p? afrikanske utviklingsland i dag vil nok ein auke i talet p? legar kunne f?re til ein nedgang i d?dsprosenten for spedbarn og f?dande, men mykje tyder p? at jordm?drer har veldig stor effekt ogs? i desse landa, seier Jo Thori Lind.
Nordisk velferdsmodell i dagens utviklingsland ei utfordring
Sj?lv om slike studiar av velferdstenester i Noreg kan ha overf?ringsverdi til dagens utviklingsland fins det likevel ei rekkje utfordringar ved ? skulle innf?re ein nordisk velferdsmodell i desse regionane.
-Det som fyrst og fremst kan vere ei utfordring er at dei nordiske landa p? den tida velferdsstaten vaks fram var ganske homogene. Det var sm? inntektsforskjellar, det fantes ingen adel eller liknande, alle snakka same spr?k og det var f? etniske motsetnadar. Dei geografiske grensene hadde vore der i fleire hundre ?r i motsetnad til dei linjalstrekane du finner p? Afrika-kartet. Dei nordiske landa i 1900 hadde nok ei sterkare nasjonalkjensle med etnisk eller regional tilh?yrsle enn det som er tilfelle i mange av dagens utviklingsland der det gjerne trengs ei form for nasjonsbygging for ? kunne etablere ein velferdsstat, seier Lind.
Mange er av den oppfatninga at dagens utviklingsland ikkje har r?d til velferdsordningar. I f?lgje Jo Thori Lind stemmer ikkje dette og han viser til at dette heller ikkje var tilfelle i Noreg.
- Noreg var som nemnt eit fattig land p? linje med mange av dagens afrikanske utviklingsland p? tidspunktet d? vi byrja ? innf?re fleire jordm?drer og legar. Dette var lenge f?r vi fann oljen og f?r vi vart eit velst?ande samfunn, p?peiker han.
Hittil lite 欧洲杯在线买球_欧洲杯投注网站推荐@ mellom ?konomar og historikarar i Noreg
Hovuddelen av kjeldene som forskarane brukte i studien var medisinske rapportar som distriktslegane ?rleg sendte inn til amtmannen. Innhaldet i desse rapportane har dei omarbeida til tal-format for ? kunne gjennomf?re statistiske analyser.
- Dette har innebore ein god del arbeid og er ogs? noko av verdien til studien. No n?r vi har f?tt omarbeida dataa, med hjelp fr? prosjektet sine forskingsassistentar, kan dei brukast til ? finne svar p? ei rekkje andre problemstillingar ogs?, seier Jo Thori Lind.
For ? f? tilgang til og nytte seg av dei historiske dataa 欧洲杯在线买球_欧洲杯投注网站推荐@a Jo Thori Lind og dei andre ?konomane med Einar Lie og Jan Eivind Myhre ved Institutt for arkeologi, konservering og historie. I motsetnad til nabolandet Sverige der ?konomisk historie er blitt meir etablert som eit eige fag, er det f? som arbeider p? denne m?ten i det norske forskingsmilj?et.
-Det fins ein del historikarar som forskar p? ?konomi og nokre ?konomar som er involvert i historiske studiar. Men den siste gruppa er veldig lita og historikarane som har studert ?konomi har i stor grad gjort det med ?historikar-briller?, forklarar Lind.
Samarbeid p? tvers av fag er ei prioritering for Universitet i Oslo si Norden-satsing der NoWeDe-forskingsgruppa h?yrer til. Jo Tori Lind meiner sj?lv at resultata fr? studien om helsepersonell i Noreg kan bidra til ? finne svar p? dei overordna sp?rsm?la som dei jobbar med i prosjektet.
- Studien er eit fyrste-svar p? nokre av dei tinga vi lurer p? om velferdsstatar si utvikling p? eit tidleg stadium. Vi f?r her stadfesta at desse fyrste investeringane i velferdssaten faktisk verka, seier Lind.
Denne saka er basert p? forskingsartikkelen ?Call the Midwife. Health Personell and Mortality in Norway 1887-1921? [PDF] av Andreas Kotsadam (Frisch-senteret), Jo Thori Lind (?konomisk institutt) og J?rgen Modalsli (SSB).