F?restill deg ein gutunge i Halden p? 1950-talet, sonen til arbeidsfolk og dottersonen til ein piper?ykande storlesar.
Enno er det ei stund til guten skal byrje p? skulen, men han kjenner kunnskapst?rsten verke i kroppen, s? der ligg han p? ein sofa i daglegstova, p? arma til bestefar.
Bestefar r?yker karva blad og les, og piper?yken stig opp mot taket saman med orda til den amerikanske forfattaren James Fenimore Cooper, kan hende fr? eventyrromanen Den siste mohikanar. Det som er sikkert, er at den unge Ivar Br?ten f?lgjer svoltent med.
– Eg blei ein storlesar, eg ogs?, f?rst og fremst fordi eg ville l?re. Gjennom lesinga fann eg svar p? alt eg lurte p?, fortel professor emeritus Ivar Br?ten ved Institutt for pedagogikk.
Slik gjekk det til at Br?ten blei den f?rste i sin familie som tok h?gare utdanning, eller det amerikanarane kallar ein first gen student. I dag er han ein internasjonal pioner innan multitekstforst?ing. Han er ogs? av den sjeldne sorten lesarar som klarer ? konsentrere seg om ein og same tekst i timevis, til og med i dagevis.
I dette eksklusive intervjuet snakkar vi med Br?ten om langlesinga som er i ferd med ? forsvinne og kvifor det er viktig ? forst? det vi les.
Overflatisk lesing som mental vane
Medan du les denne korte artikkelen, vert du truleg samstundes pepra med vibrasjonar, pling og melodiar fr? informasjonskjelder av varierande kvalitet som pr?var ? fange merksemda di. Korleis handterer du datamengda du heile tida vert utsett for? Ikkje s? bra, skal vi tru Br?ten.
– M?ten vi relaterer oss til digitale tekstar og digitale kjelder p?, ved at vi ofte klikkar og skrollar oss gjennom nyheitssider, underhaldningssider og sosiale media, blir til ein mental vane, fortel han.
Og den vanen, eller uvanen, overf?rer vi til lesinga av meir komplekse tekstar som krev meir konsentrasjon. Kva er s? problemet med det?
– Digitaliseringsprosessen er ein genuin trussel mot lesinga.
Br?ten meiner at ? meistre kritisk kjeldevurdering og forst?ing av mangfaldige og ofte motstridande kjelder er ein evne demokratiet er avhengig av for ? fungere.
– For ? kunne delta aktivt, er det ein f?resetnad at vi kan lese ulike tekstar med same tema og ikkje minst vurdere truverdet i kjeldene, seier han.
Slik kritisk lesing vil hjelpe oss ? forst? kva og kven vi kan stole p? og korleis vi kan unng? ? bli forf?rt av feilinformasjon.
– P? ei anna side er verda fragmentarisk og flyktig. Kanskje er det langlesarane som i framtida f?r problem med ? relatere seg til verda slik ho er? seier Br?ten.
– Mylderet av samtalar om lesing er bra
Vinteren 2023, n?r vi speler inn denne episoden av Universitetsplassen, er vi vitne til fleire debattar i media om lesing.
Ein handlar om 15-?ringane v?re som, if?lgje PISA-studien, slit med ? lese p? den m?ten Br?ten trur er bra for samfunnet: langt, samanhengande og kjeldekritisk. S?rleg strevar dei med ? vurdere truverdet til webtekstar.
Ein annan debatt handlar om studentane v?re, som fleire professorar hevdar heller vil lytte til podkastar og videoopptak av f?relesingar, gjerne i h?gt tempo, enn ? langlese pensum.
Vi snakkar ogs? om leiken vi har tatt fr? f?rsteklassingane for ? l?re dei ? lese tidleg, om merksemdskrisa og om teknogigantanes makt over evna v?r til ? fokusere.
– Det er viktige sp?rsm?l som vert reist, seier Br?ten. – Digitaliseringsprosessen er ein genuin trussel mot lesinga. Studentar sine leseevner og ikkje minst vilje til ? investere tid og innsats i lesing, har endra seg og er i endring. P? ei anna side: Dei ser ut til ? lese meir m?lretta.
Forskaranes forskar
Br?ten har arbeidd som forskar i pedagogisk psykologi her ved Universitetet i Oslo sidan 1987. I 2022 blei han innlemma i American Educational Research Association (AERA), ein av dei tyngste forskingsorganisasjonane i utdanningsfeltet.
For eit par ?r sidan hamna han p? den prestisjetunge Stanford-lista over verdas 2% mest siterte forskarar, uansett fagfelt. Br?ten har alltid sett p? seg sj?lv som ein forskaranes forskar framfor ein offentlegheitas forskar.
Kva meir m? til for ? vere i forskingsfronten?
– Eit liv, svarar han; – engasjement og uthald. Eg har to veker ferie kvart ?r, men eg skrur aldri heilt av, eg har alltid kontakt med andre forskarar rundt om i verda som eg 欧洲杯在线买球_欧洲杯投注网站推荐@er med og er alltid aktivt tenkande.
Han synest sp?rsm?let vi stiller om kva det gir han ? vere s? dedikert, er merkeleg.
– Forskinga mi er meg, det er identiteten min, seier han.
? kritisk ignorere for ? fokusere
Br?ten forskar blant anna p? konsentrasjon under lesing, leseforst?ing og multitekstforst?ing. Han er ikkje i tvil om at konsentrasjonen v?r under lesing er truga.
– Det er s? mykje som stel merksemda v?r, ting vi rett og slett m? ignorere for ? spare merksemda til det som er mest vesentleg. Kritisk ignorering, kan vi kalle det. Vi m? ta ansvar for ? ignorere det vi ikkje synes det er verd ? bruke merksemd p?, seier han.
Dette er if?lgje forskaren eit kulturelt problem, men likevel oppmodar han den enkelte til ? sj?lv ta ansvar for ? skjerme seg mot bombardementet av informasjon, vise m?tehald.
– Vi m? ikkje alltid respondere p? sekundet.
– Vi m? ta oss sj?lv i nakken og ikkje klikke p? alt berre fordi det er lett tilgjengeleg, seier han.
Til d?mes kan vi skjerme fokuset v?rt ved ? skru av meldingar som poppar opp p? skjermen medan vi arbeider og slutte ? handsame alle meldingar vi f?r som brannalarmar som krev beinveges handling.
– Vi m? ikkje alltid respondere p? sekundet, minner han om.
– Den gode lesaren finst ikkje
Kva meiner Br?ten kjenneteiknar ein god lesar?
– Ein god lesar, i heilt generell forstand, finst ikkje. Like leis er aldri ein lesestrategi per definisjon god, men fleksibel. Ein kvar ?god lesar? vil ha problem med mange typar tekster, seier han.
Lesing er til d?mes krevjande n?r vi manglar bakgrunnskunnskap om det vi les om.
– Hadde du lagt ei strikkeoppskrift framfor mange av dei vitskaplege tilsette her ved universitetet, ville dei vore heilt hjelpelause. Den viktigaste faktoren for ? forst? det du les, er kva du allereie veit om det du les, seier Br?ten, men skundar seg ? legge til:
– Du blir ikkje ein god lesar utan ? lese.
Les meir:
Langlesing: Eit intervju med Ivar Br?ten i boka Contemporary pioneers in educational psychology (ResearchGate)
Mellomlesing: P? lag med lesaren – ogs? eit intervju med Ivar Br?ten (Institutt for pedagogikk)